Ik heb in deze blog, bij de bespreking van bepaalde overdekte markten, al meermaals verwezen naar de Baltard bouwstijl. In toekomstige blogposts zal een verwijzing naar die architectonische stijl ook nog vaak gebeuren. Tijd dus om ons de vraag te stellen wat die stijl is én wie Baltard was?

Victor Baltard werd geboren in Parijs (1805) en stierf daar ook (1874). Hij was, net als zijn vader Louis-Pierre Baltard, een Franse architect. Hij kreeg de métier als het ware met de paplepel toegediend. Eén van de werken waardoor hij beroemd is geworden waren de 12 markthallen in Parijs. De uitstraling was zo groot dat veel hallen in Frankrijk naar dit voorbeeld werden gebouwd of er tenminste gelijkenissen mee vertonen.

In 1847 gaf Louis-Philippe (ook bekend als de burgerkoning) aan de stadsarchitecten Victor Baltard en Félix Callet de opdracht om 12 markthallen te bouwen in Parijs. De eerste steen van het eerste pavillioen werd geplaatst in 1851. Deze hall had stenen facades. Zowel de pers als de gebruikers hadden veel kritiek op dit gebouw. Ze zagen er meer een fort in dan een markthall. Het verzet tegen het gebouw was zo groot dat Keizer Napoleon III in juni 1853 besloot om de werken aan het bijna voltooide gebouw stop te zetten.

Baltard en Callet verdedigden zich door aan te geven dat zij alleen maar de strikte opdracht van 1847 hadden gevolgd en zijzelf dus niet verantwoordelijk waren. Ze dienden vrijwel meteen nieuwe projecten in waarbij de hallen een meer open karakter hadden en opgebouwd zouden zijn uit metaal. In oktober 1853 presenteren ze hun laatste aanpassingen en in februari 1854 werden de werken aangevat. Enkele maanden later overleed Callet. Daardoor wordt zijn naam minder verbonden met de 12 hallen.

De bouw start met de hallen 11 en 12. In oktober 1857 worden ze ingehuldigd. Daarna is het de beurt aan de hallen 9 en 10, 7 en 8, 3 en 4, en 5 en 6. De laatste word in gebruik genomen in april 1874.

En wat met de hallen 1 en 2, zie ik je denken? De bouw ervan werd pas gestart in 1935. Voor het hele project dienden ruim 300 huizen plaats te maken. Het uiteindelijke hallencomplex moet er ongeveer hebben uitgezien zoals op onderstaande illustratie. Aan de rechterzijde zijn er de hallen 7 tot 12. Tussen iedere hall is er een overdekte straat. De hallen 1 tot 6 (links) worden van de hallen 7 tot 12 gescheiden door een niet overdekte straat.

De hallen krijgen allemaal hun functie: Vlees, wild en gevogelte, groenten en fruit, vis, kaas, oesters, eieren, boter, bloemen, tripes en charcuterie. Doorheen de tijd komt er verandering in de opstelling. Zowel groothandelaars als kleinhandelaars krijgen er een plaats, doch strikt gescheiden van elkaar. Ook buiten de hallen werden producten verkocht.

Het aanbod aan verse voeding in de hallen was zo groot dat deze plek Émile Zola inspireerde als locatie voor zijn boek “Le ventre de Paris”, de buik van Parijs.

Ondermeer om redenen van bereikbaarheid, en omdat men het stadsdeel wilde moderniseren, verhuisde de groothandelsmarkt in 1969 naar Rungis, in de buurt van de luchthaven Orly. Deze markt bestaat nog steeds en kan onder begeleiding worden bezocht. In 1971 worden de eerste Baltard paviljoenen afgebroken, tot grote spijt van veel Parijzenaars. Slechts één hall wordt terug opgebouwd in Nogent-sur-Marne, even buiten Parijs. Deze hall wordt echter niet meer gebruikt als markthall. Ze werd ingericht als evenementenhall.

Bovenstaande foto geeft meteen een duidelijker beeld betreffende de typische kenmerken van de Baltard bouwstijl. Het gebouw is opgetrokken uit ijzer, glas en stenen. Vertikale gietijzeren kolommen (lichtblauw op de foto) geven de structuur aan het gebouw en ondersteunen het dak. Deze kolommen zullen we ook binnen in het gebouw tegenkomen. De ruimte tussen deze kolommen werd tot op zekere hoogte opgevuld met bakstenen. Typisch voor deze stijl is het gebruik van twee kleuren baksteen. Hiermee zijn de ruitvormige motieven gemaakt. Boven het bakstenen gedeelte is verder gewerkt met een metalen raamstructuur en glas. In het midden van het dak is een verhoging voorzien die aan iedere zijde is afgewerkt met glas. Bedoeling was om ook in het midden van deze grote ruimte (2.700m²) voldoende daglicht te laten binnenvallen. Ik heb geen beschrijving gevonden van het gebruikte materiaal voor het dak, doch ik veronderstel dat, zoals op veel Parijse daken, zink werd gebruikt.

Hier zien we dat het dak is opgebouwd uit houten latten die steunen op een metalen structuur. Uiteraard is deze hall vooral aan de binnenkant aangepast aan zijn huidige functie. Zo zien we dat de wanden bekleed zijn. Oorspronkelijk was dat niet zo. Toen kon men de bakstenen muren zien. Ook onduidelijk is of de passerel aan de zijkanten al dan niet origineel is.

Victor Baltard heeft met zijn ontwerp duidelijk een stempel gedrukt op de bouwstijl van vele andere hallen in Frankrijk. Enkele voorbeelden.

Andere voorbeelden van de Baltard stijl kunnen we vinden in de hallen van Aix-en-Othe, Chalôns-en-Champagne, Chaource, Troyes, Belfort, Dijon, Sens, Albi, Béziers, Grisolles, Lunel, Angoulême, Biarritz, Coulonges-sur-l’Autize, Jonzac, La Rochelle, Limoges, Melle (jawel in Frankrijk), Niort, Rennes (les Halles Martenot), Parijs (la Chapelle en Saint-Quentin). Ik heb ze hier nog niet allemaal opgesomd. Ik kijk er al naar uit om ze allemaal te bezoeken.

Nuttige links:

Lijst overdekte markten en hallen in Frankrijk

Lijst reeds gepubliceerde artikels